Korte inhoud
In deze editie van het jaarboek geeft LIKONA een stand van zaken van het natuuronderzoek in Limburg, anno 2012. Het boek bevat een achttal artikels, een becommentarieerde literatuurlijst en de jaarverslagen van de werkgroepen. Het jaarboek (100 p.) kreeg een eigentijdse vormgeving met talrijke kleurenfoto's.
Het jaarboek verschijnt binnenkort.
De artikels handelen over:
- Van arm bos tot rijk land, een korte geschiedenis van Bosland - Dries Gorissen
- Van economische naar ecologische bosbouw in Bosland - Gui Winters
- Geomorfologie van Bosland - Daniël Van Uytven
- Dagvlinders als indicator voor een natuurverbindingsgebied - Valerie Persoons en Bart Paesen
- Hechtel-Eksel, paradijs voor IJslands mos - Theo Geuens
- De Lommelse Sahara, toevluchtsoord voor zeldzame ridderzwammen - Gut Tilkin m.m.v. Richard Pawlowski en Mycolim
- Is er toekomst voor de pas ontdekte lentevuurspin in Bosland? - Ward Walraeven
- Vlindermonitoring in Resterheide te Hechtel-Eksel( Bosland) - Eddy Ulenaers
- De keverfauna van het Pijnven in Hechtel-Eksel - Luc Crevecoeur
- Zitten er vissen in Bosland? - Jos Eykens en Thierry Gaethofs
- Gladde slang, de verborgen schoonheid van Bosland - Peter Engelen
- De broedvogels van Bosland - Carlo Van Seggelen
- Maatheide flessenhals in trekvogelknooppunt - Lex Peeters
- Onderzoek naar het ruimtegebruik van de nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus) met behulp van radiotelemetrie - Ruben Evens
Verder bevat het jaarboek 2012 zoals elk jaar een bespreking van meer dan 50 publicaties over uiteenlopende aspecten van natuurstudie in Limburg tijdens dat jaar. Nieuwe soorten vlinders, kevers en paddenstoelen werden besproken. Opmerkelijke vogelwaarnemingen, resultaten van het natuurbeheer, ... het is maar een greep uit de vele becommentarieerde artikels.
Ook elke LIKONA-werkgroep brengt verslag uit van het voorbije jaar, met daarin opmerkelijke vondsten en resultaten.
Bestellen
Je kan het jaarboek (10 euro) telefonisch of per mail bestellen bij het Provinciaal Natuurcentrum. Je ontvangt een factuur en na betaling wordt het jaarboek verstuurd.
Samenvatting inhoud
Van arm bos tot rijk land, een korte geschiedenis van Bosland - Dries Gorissen
10 jaar geleden stond de regio die nu Bosland genoemd wordt, bekend om haar uitgestrekte dennenbossen en haar populatie nachtzwaluw. Onder vogelliefhebbers stonden verscheidene deelgebieden ook hoog aangeschreven voor avifauna. Voor het overige overheerste toch vooral de perceptie van een matige ecologische middelmaat.
Intussen is er veel veranderd. De uitgestrekte bossen bleken verborgen schatkamers van biodiversiteit. Veel van de bijzondere soorten waren weliswaar teruggedrongen tot kleine restpopulaties, maar er kon terug gebouwd worden. Bovendien maakt Bosland deel uit van een natuurmassief dat on-Vlaams aandoet door haar uitgestrektheid. Dit biedt bijkomende kansen voor een duurzame instandhouding van topnatuur. Samen met de soortenlijsten, groeiden de voorbije jaren ook de verantwoordelijkheid en het besef dat er werk aan de winkel was.
De eerste ambitieuze inrichtingsmaatregelen dateren intussen van 2007 en in de daaropvolgende jaren is consequent doorgewerkt. De balans mag voorzichtig positief genoemd worden. Een aantal echte doelsoorten doet het goed tot uitstekend zo blijkt uit de hierna volgende hoofdstukken. Voor andere soorten is de toestand nog minder rooskleurig en blijven belangrijke inspanningen nodig. Gelukkig is Bosland in de eerste plaats ook een samenwerkingsverband. Naast de zes statutaire partners werken tal van instanties en organisaties mee. Met vereende krachten moeten we erin slagen om onze natuur alle kansen te geven. Zo ontstaat in Noord-Limburg echt een rijk land ...
Van economische naar ecologische bosbouw in Bosland - Gui Winters
Bosland staat vandaag bekend om haar uitgestrekte natuur-en bosmassieven. Het is juist dit uitgebreide natuur-en bospatrimonium dat vandaag een essentiële bijdrage aan de leefkwaliteit en dynamiek in de hele regio levert. Maar dit is niet altijd zo geweest, vroeger stond het gebied immers bekend voor zijn uitgestrekt open landschap met heide en stuifduinen.
In onderstaande artikel wordt ingegaan op de historische ontbossingen en het daarop volgende economische bosbedrijf om dan te eindigen met het huidige, meer ecologische beheer.
Geomorfologie van Bosland - Daniël Van Uytven
In dit artikel willen we je laten kennismaken met de geomorfologie (studie van de landschapsvormen) van Bosland. We proberen te achterhalen welke processen van opbouw en afbraak in het verleden, gekoppeld aan het toen heersende klimaat, hebben geleid tot het huidige landschap. Hiervoor moet je wel de invloed van de mens door bewoning, landbouw en bosbouw wegdenken. Door de beperkte hoogteverschillen in Bosland zal het noodzakelijk zijn om oog te hebben voor het microreliëf. Naast waarnemingen op het terrein kunnen hiervoor historische en recente topografische kaarten, de geologische en Quartairgeologische kaarten en het Digitaal Hoogtemodel (DHM) Vlaanderen ideale hulpmiddelen zijn.
Dagvlinders als indicator voor een natuurverbindingsgebied - Valerie Persoons en Bart Paesen
Een natuurverbinding ontwerpen is moeilijk, laat staan een functionele verbinding realiseren. Bovendien zijn de eisen die soorten stellen aan een natuurverbinding verschillend. Gelukkig zijn er soorten die een goede indicator zijn voor een hele reeks doelsoorten. Binnen het GLE-project “Levende verbindingen” is met een inventarisatie van dagvlinders, binnen het Kristalpark, geprobeerd om een inzicht te krijgen op mogelijke functionele verbindingsroutes voor de Provinciale Natuurverbindingsgebied 1 in deze zone.
Hechtel-Eksel, paradijs voor IJslands mos - Theo Geuens
Bosland is bij veel mensen vooral gekend als het grootste bos van Vlaanderen. Ruim honderd jaar geleden bepaalden heide en stuifzand echter in grote mate het uitzicht van het huidige Bosland. Gelukkig zijn er ook in Hechtel restanten van dat immense heide- en stuifzandlandschap van weleer bewaard gebleven. Je vindt er nog een aparte fauna en flora terug. Vooral de korstmosbegroeiingen van de stuifzanden zijn uniek in Europa en daarmee dus van internationaal belang. Eén van die bodembewonende korstmossen is het zeldzame IJslands mos.
De Lommelse Sahara, toevluchtsoord voor zeldzame ridderzwammen - Gut Tilkin m.m.v. Richard Pawlowski en Mycolim
De naam Sahara doet denken aan warmte, weidse zandvlakten en oases. In de zomer is de Lommelse Sahara een dagstrand en het toneel van intensieve recreatie. Sinds 2006 bezoeken wij, de mycologische werkgroep Limburg (Mycolim) dit gebied jaarlijks in de late herfst, wanneer de stilte en de rust er teruggekeerd zijn. Een excursie naar de Sahara wordt altijd met enthousiasme onthaald. Naast een wandeling in een unieke biotoop treffen we er een speciale mycoflora aan met zeldzame ridderzwammen en andere bijzondere soorten.
Is er toekomst voor de pas ontdekte lentevuurspin in Bosland? - Ward Walraeven
Velen onder ons kennen Bosland als een groot natuur- en bosgebied dat bestaat uit dennenbossen met hier en daar relicten van stuifduinen en schrale zandbiotopen. Deze zandbiotopen worden door velen geassocieerd met dorre, dode gebieden waarin geen leven zit. Maar niets is minder waar. In deze dorre, schrale en woeste zandbiotopen weet zich een wondere wereld te handhaven waar nog maar pas een parel ontdekt is: de lentevuurspin (Eresus sandaliatus). Zal deze parel kunnen blijven schitteren of zal hij langzaam vervagen in het zand?
Vlindermonitoring in Resterheide te Hechtel-Eksel( Bosland) - Ulenaers Eddy
Bosland is gekend voor zijn rijke vlinderfauna. Veldparelmoervlinder, heivlinder, bruin dikkopje zijn soorten die al jaren worden gevolgd. In 2012 werd voor het vijfde opeenvolgende jaar de monitoringroute ’Resterheide’ geteld. Hierdoor is er een mooie, maar nog kleine tijdreeks ontstaan. In dit artikel willen we de eerste resultaten bespreken.
De keverfauna van het Pijnven in Hechtel-Eksel - Luc Crevecoeur
Meestal wordt het Pijnven gezien als een monotoon dennenbos met maar weinig soorten.
Voor de keverfauna is er toch een grote diversiteit gevonden. Het werkelijke aantal kevers is zeker nog hoger met naar schatting een 700-tal soorten. Dit heeft zowel te maken met de uitgestrektheid van het gebied, maar ook met de uitgevoerde werken met het oog op het herstel van de heide en de duinen. Het breder maken van een aantal bosranden en het sterk dunnen zorgde mee voor meer zonbeschenen plaatsen in het bos. Met het jaarlijks inventariseren van het gebied zien we een verandering in de aanwezige keverfauna, meer warmtelievende houtkevers zijn genoteerd.
Zitten er vissen in Bosland? - Jos Eykens en Thierry Gaethofs
Het overwegend reliëfarme Bosland is dooraderd door een fijnmazig netwerk van allerlei kleine beken en grachten gevoed door oppervlakkig kwelwater. Bosland herbergt ook relicten van vloeiweiden en wordt doorkruist door enkele kanalen. De waterlopen in het oosten en noordoosten van Bosland stromen naar de Maas. De beken in het westen en zuidwesten wateren af naar de Schelde. De aanwezige waterlopen hebben een laag verval en hier en daar is nog een intacte structuur aanwezig. Vertaalt dit zich ook in een rijk vissenleven? De Vissenwerkgroep van LIKONA bezocht de laatste jaren het merendeel van deze wateren. Dit artikel beschrijft de huidige visfauna binnen Bosland.
Gladde slang, de verborgen schoonheid van Bosland - Peter Engelen
De gladde slang (Coronella austriaca) is omwille van zijn quasi geruisloze en verscholen leefwijze geen makkelijk te inventariseren soort. Deze typisch Limburgse soort kent ook binnen de grenzen van Bosland een ruime verspreiding en zijn voorkomen lijkt al volledig in kaart te zijn gebracht. Maar schijn bedriegt. Een geduldige ziel met een geoefend oog en een zee van vrije tijd kan op nog zeer veel bijkomende locaties deze verborgen schoonheid onder een graspolletje ontdekken.
De broedvogels van Bosland - Carlo Van Seggelen
Een van de meest opvallende soortgroepen in Bosland zijn broedvogels. Toch is het een groep waar relatief weinig van geweten is. Wel zijn er van enkele soorten uit delen van Bosland gegevens bekend.
In 2008 werd voor het eerst een vlakdekkende inventarisatie uitgevoerd van een zevental soorten en werden twee proefvlakken onderzocht op een aantal kenmerkende bossoorten. Deze gegevens vormen de kern van dit artikel en geven inzicht in de belangrijkste ornithologische waarden van de bos- en heidegebieden binnen Bosland. Tevens wordt een voorzichtige doorkijk gegeven in schattingen voor geheel Bosland voor een aantal kenmerkende bossoorten. Tot slot wordt een aantal relaties gelegd tussen de ontwikkelingen van broedvogels en het te voeren bosbeheer.
Maatheide flessenhals in trekvogelknooppunt - Lex Peeters
In Maatheide in Lommel is één van de best bezette vogeltrektelposten van West-Europa gevestigd. De keuze voor deze locatie berust niet op toeval. De gunstige thermiek-omstandigheden op de hogere zandgronden en de ligging binnen een lange, zuidwestelijk gerichte groene zone maakte het aannemelijk dat het gebied historisch al op de route van veel trekvogels zou liggen. Verder was duidelijk dat zij door het uitdijen van de stad Lommel en de snel voortschrijdende zandontginningen in toenemende mate door een flessenhals zouden worden gedwongen. Gestuwde trek dus en daar moet je de aantrekkingskracht van de meren op watervogels nog bij tellen.
Onderzoek naar het ruimtegebruik van de nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus) met behulp van radiotelemetrie - Ruben Evens
De nachtzwaluw is een prioritaire doelsoort voor de ontwikkeling van een netwerk van open habitats en het beheer ervan in Bosland. Als paraplusoort vervult de nachtzwaluw bovendien een belangrijke rol als indicator voor een goed heide-, duin- en graslandbeheer. Maar, wat is een goed beheer? Wat heeft deze soort net nodig? Waar moeten open habitats of corridors gecreëerd worden? Om deze en andere vragen te beantwoorden wordt sinds 2009 wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar het leven van de mysterieuze nachtzwaluw. Dit artikel bespreekt de werkwijze en enkele resultaten van het ruimtegebruik.