Met dank aan het Provinciaal Natuurcentrum en het INBO, vind je hier antwoorden op enkele meest gestelde vragen.
Hoe herken ik de eikenprocessierups?
De eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea) is een behaarde rups die ongeveer 3 cm groot kan worden. Ze vormen nesten op de stam of op dikkere takken. ’s Nachts bewegen de rupsen in processie terwijl ze zich voeden met de eikenbladeren. De rupsen komen uit tussen midden en eind april. Tijdens een warm voorjaar kunnen de rupsen ook al eind maart uitkomen. Wanneer het nest de grootte van een tennisbal heeft, bevat het ongeveer een 250-tal rupsen. Grotere nesten kunnen wel een 1000-tal rupsen bevatten (grootte voetbal).
Waar komt deze rups het meest voor?
Zoals de naam suggereert, wordt de rups vooral gesignaleerd in zomereiken en dat vooral langs lanen, in bosranden, erfbeplantingen en landgoederen in bosrijke omgevingen. In bossen wordt de rups ook waargenomen, maar in mindere mate. Dit komt omdat de rupsen liever in bomen zitten die veel zonlicht opvangen.
De rups kan sporadisch ook in andere boomsoorten worden aangetroffen, zoals beuk, berk en kastanje. Daarnaast wordt de rups soms aangetroffen op hazelaar, meidoorn en robinia. Waarnemingen op naaldhout worden wellicht altijd verwisseld met de minder voorkomende dennenprocessierups.
Wat zijn de brandharen precies en hoe worden ze verspreid?
De brandharen van de eikenprocessierups zien er pijlvormig uit en hebben weerhaakjes. Ze zijn niet zichtbaar met het blote oog, maar kunnen wel zorgen voor huidirritaties en neus- en luchtwegklachten.
De brandharen kunnen 6 tot 8 jaar hun functie behouden. Dit betekent dat als er een bepaald jaar minder nesten zijn, er toch nog steeds brandharen kunnen liggen van de vorige jaren. De eikenprocessierupsen kunnen de haren wegschieten bij bedreiging en deze kunnen zich verspreiden via de wind. Op iedere rups komen ongeveer 700.000 brandharen voor.
Ik heb een nest ontdekt! Wat kan ik doen?
Als particulieren ben je in principe zelf verantwoordelijk voor het laten bestrijden van de rups of het wegnemen van de overlast van aanwezige nesten in de bomen. Voor advies wend je je best naar de gemeente.
Verwijder de eikenprocessierupsen in ieder geval niet zelf! Dit verhoogt de kans op het verspreiden van de brandharen met irritatie tot gevolg. Schakel altijd een professioneel bedrijf in voor de bestrijding van eikenprocessierupsen. Zo ben je zeker dat het zo veilig mogelijk gebeurt!
Wees waakzaam en neem bij vaststelling van een nest de nodige voorzorgmaatregelen.
- Vermijd de locatie van aantasting.
- Ben je genoodzaakt om in de buurt van een nest te komen, draag dan voldoende beschermende kledij.
- Voer geen werken in de omgeving van een nest.
- Hou er rekening mee dat de rupsenharen minstens 7 jaren irritatie blijven veroorzaken. De stammen blijven brandharen hebben gedurende meerdere jaren,
Staan de bomen langs een gemeentelijke weg, dan is het goed dit te melden bij de gemeente.
Hoe kunnen de rupsen bestreden worden?
Zoals gezegd, begin je best niet zelf aan het bestrijden van de rupsen. Dit leidde in het verleden soms tot gevaarlijke situaties met nadelen voor zowel eigen lijf en leden als de omgeving. Het verwijderen van de rupsen en hun nesten gebeurt vaak door ze op te zuigen of te verbranden. Dit is zeer arbeidsintensief omdat elke boom en elk nest individueel moet aangepakt worden. Deze methode brengt enkele gezondheidsrisico’s mee voor de personen die de behandelingen uitvoeren. Door de sterke toename van de eikenprocessierupsen is het niet langer haalbaar om ze met deze methode op grote schaal te verwijderen.
Een andere methode is om de eikenprocessierups te bestrijden met de bacterie Bacillus thuringiensis (BT) bevatten. BT wordt echter niet erkend als toegestaan biocide in de EU-wetgeving. Daarnaast doodt dit product ook onbedoeld andere insectensoorten, zoals bijvoorbeeld de bruine eikepage (Satyrium ilicis) die in Vlaanderen op de Rode Lijst staat. Eiken behoren tot de boomsoorten die de grootste diversiteit aan insectensoorten herbergen, wat maakt dat de impact van BT op insectengemeenschappen ongewenst groot kan zijn.
Alternatieve bestrijding
Momenteel lopen er verschillende testen met meer milieu (-en mens) vriendelijkere bestrijdingsmiddelen. De meeste zitten nog in een proeffase. Win dus voldoende advies in eer je zelf aan de slag gaat!
- Verbeteren van de habitat rond potentiële haarden
De rupsen van de eikenprocessierups worden aangevallen door o.a. sluipwespen, sluipvliegen, larven van gaasvliegen en zweefvliegen, lieveheersbeestjes, wantsen etc. De efficiëntie van deze natuurlijke vijanden wordt bepaald door het omringende vegetatie. Door het inzaaien van wilde bloemen en planten kan je de habitat aantrekkelijker te maken voor deze natuurlijke vijanden en zo hun densiteit te verhogen. - Mezennestkasten
Verschillende vogelsoorten voeden zichzelf of hun jongen met de rupsen van de eikenprocessierups. Mezen hakken de nesten van eikenprocessierups open en halen het volledig leeg. Deze vogels kunnen redelijk gemakkelijk aangetrokken worden door nestkasten op te hangen aan geïnfecteerde bomen. Dat maakt hen geschikte kandidaten om in te zetten voor de bestrijding van de eikenprocessierups. - Poppenrover
De poppenrover is een boom bewonende loopkever die voedt zich met poppen en rupsen. Eerder onderzoek wees uit dat ook de eikenprocessierups op het menu staat. Helaas is deze soort in Vlaanderen ernstig bedreigd met slechts één waarneming na 1980. Het zou een herintroductie van deze keversoort vergen om ingezet te worden als natuurlijke vijand van de eikenprocessierups. Dit kan door de kever op geschikte plaatsen uit te zetten zodat zich terug duurzame populaties kunnen ontwikkelen of door de keversoort herhaaldelijk vrij te laten. Hiervoor is er reeds een pilootproject opgestart in de provincie Limburg.
Zijn er huis-tuin-en-keuken middeltjes die werken om de rupsen te bestrijden?
Op internet vind je heel wat middeltjes die zouden werken tegen eikenprocessierupsen. Zo zou het gebruik van look en ui de rupsen uitdrogen en de brandharen onschadelijk maken. Ook zou het overgieten van de rupsen met kokend water de irritatie door de brandharen opheffen. Beide methoden zijn niet of slecht onderzocht en dus niet bewezen effectief. Het is daarom afgeraden deze methoden zelf te proberen. Ook het omwikkelen van boomstammen met plastic om zo de verplaatsing van de rupsen te stoppen blijkt niet effectief te zijn, omdat de rupsen gewoon terug in de bomen kruipen om daar te verpoppen.
Het gebruik van feromoonvallen wordt ook wel eens voorgesteld als een bestrijdingsmethode, maar dat werk niet want slechts een (klein) deel van de mannetjesvlinders wordt gevangen.
Gebruik zeker niet eender wel gif, want dat zou een veel nadeliger effect kunnen hebben voor zowel jezelf als de boom en alles wat er in en rond vliegt, zit, woont.
Welke gevolgen heeft deze rups voor de boom?
De rupsen zijn in staat om een hele boom kaal te vreten. Omdat dit vaak voor de tweede groeiperiode gebeurt lopen de bomen wel weer opnieuw uit. Wanneer een boom jaar na jaar wordt kaal gevreten kan de conditie wel verminderen. De lege nesten die in de bomen achterblijven zijn voor de boom niet schadelijk
Is het een oplossing om (alle) eikenbomen te kappen?
In eikenbomen komt een groot scala aan andere dieren voor, zoals de beschermde bruine eikenpage. Daarnaast hebben ze een grote ecologische waarde en zijn ze een belangrijke bron van hout. De eik is in België de boom met de grootste diversiteit aan soorten. Het verwijderen van (alle) eikenbomen is dus geen oplossing. Meer gevarieerde bomen helpen wel omdat de effecten van de aantasting daardoor verminderd worden.
Moeten alle nesten van eikenprocessierupsen in een boom verwijderd worden?
Als een aantal nesten niet verwijderd worden, kunnen deze nesten zorgen voor een vervijfvoudiging van het aantal nesten dat nog overblijft. Regelmatig worden er echter een aantal kleine nesten niet gevonden in de boom.
Waarom ondervinden we nu meer last van de eikenprocessierups dan vroeger?
Omdat er veel eiken zijn aangeplant langs wegen waardoor de rupsen zich sneller kunnen verspreiden. Ons landschap is sterk gefragmenteerd en natuurlijk bermbeheer wordt vaak niet toegepast wat leidt tot een afname en het verdwijnen van de natuurlijke vijanden op deze plekken. Mogelijk heeft de klimaatverandering ook een invloed op de verspreiding en het voorkomen van de soort.
Voor nog meer info kun je de terecht op www.provinciaalnatuurcentrum.be/themas/hindersoorten/eikenprocessierups.
BRON: pureportal.inbo.be/portal/files/17007023/INBO.A.3814.pdf